सहकार आयुक्त

संस्था

वैकुंठ मेहता राष्ट्रीय सहकारी व्यवस्थापन संस्था

वैकुंठ मेहता नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ को-ऑपरेटिव्ह मॅनेजमेंट
(एन इन्स्टिट्यूट ऑफ नॅशनल कौन्सिल फॉर कोऑपरेटिव्ह ट्रेनिंग, नवी दिल्ली)
गणेशखिंड रोड, पुणे विद्यापीठाजवळ, पुणे – 411007
http://vamnicom.gov.in

हे सर्वज्ञात आहे की सहकार चळवळीने भारतातील ग्रामीण कर्जाच्या समस्यांना उत्तरे देण्याची कल्पना केली होती, त्याचे मूळ सरकारच्या प्रायोजकत्वामुळे होते. सहकार चळवळ उभारण्याचे कर्तव्य सोपविलेल्या सहकार नेतृत्वाला प्रशिक्षण देण्याच्या मुद्द्यावर 1885 मध्ये सर फ्रेडरिक निकोल्सनच्या अहवालापासून सुरुवात करून, नेहमीच जोर देण्यात आला आहे. परंतु, 1945 पर्यंत सहकारी नियोजनावरील सरैया समितीने राज्य स्तरावर आणि केंद्रीय स्तरावर सहकारी प्रशिक्षण महाविद्यालय स्थापन करण्याची शिफारस केली होती. सहकार प्रशिक्षण महाविद्यालयाची स्थापना 1947 मध्ये दिवंगत श्री वैकुंठ मेहता वित्त, सहकार आणि ग्रामोद्योग मंत्री असताना सहकारी संस्थांच्या सेवेत व्यवस्थापन प्रशिक्षणाची संकल्पना आणण्याच्या उद्देशाने करण्यात आली. सामुदायिक विकास आणि सहकार मंत्रालयाने 1964 मध्ये बॉम्बे येथे सेंट्रल इन्स्टिट्यूट ऑफ मॅनेजमेंट ऑफ कन्झ्युमर्स बिझनेस (सीआयएमसीओबी) ची स्थापना केली. 1964 मध्ये, दिवंगत प्रा. डी.आर. गाडगीळ यांच्या अध्यक्षतेखाली भारत सरकारने नियुक्त केलेल्या उच्चस्तरीय कार्यगटाने सहकार क्षेत्रातील वरिष्ठ व्यक्तीच्या प्रशिक्षणाच्या गरजा मोजण्यासाठी कोणत्या राष्ट्रीय संस्थेच्या स्थापनेची शिफारस केली. सहकारी संस्था/विभागांमध्ये मूलभूत/उपयोजित संशोधन करणे आणि सल्लागार सेवा देणे, सहकारी व्यावसायिक संस्थांमधील वरिष्ठ कर्मचाऱ्यांसाठी व्यवसाय व्यवस्थापनाचे अभ्यासक्रम आयोजित करणे आणि तरुणांना व्यवस्थापनाच्या विविध पैलूंवर प्रशिक्षण देणे. सीआयएमसीओबी चे राष्ट्रीय सहकारी महाविद्यालय आणि संशोधन संस्था (एनसीसीआरआय) मध्ये विलीनीकरण करून सध्याची राष्ट्रीय संस्था तयार करण्यात आली. सहकार चळवळीतील दिवंगत श्री वैकुंठ मेहता यांना आदरांजली म्हणून, एप्रिल 1967 मध्ये राष्ट्रीय संस्थेचे नाव वैकुंठ मेहता नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ कोऑपरेटिव्ह मॅनेजमेंट (व्हॅम्निकॉम) असे ठेवण्यात आले. भारत सरकार नॅशनल कौन्सिल फॉर कोऑपरेटिव्ह ट्रेनिंग (एनसीसीटी), नवी दिल्ली व्हीएनआयसीटीच्या स्थापनेसाठी आणि इतर खर्चाची पूर्तता करण्यासाठी अनुदान देते. वैकुंठ मेहता नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ कोऑपरेटिव्ह मॅनेजमेंट गेली अनेक वर्षे सहकार चळवळीला आपल्या उपक्रमांद्वारे योगदान देत आहे. व्यवस्थापन प्रशिक्षण, व्यवस्थापन शिक्षण, संशोधन आणि प्रकाशन, सल्लामसलत आणि इतर संबंधित क्रियाकलाप.

व्यवस्थापन प्रशिक्षण

व्हॅम्निकॉम चे सेंटर फॉर मॅनेजमेंट डेव्हलपमेंट प्रोग्राम्स सहकार क्षेत्रातील वरिष्ठ / उच्चस्तरीय अधिकारी / गैर-अधिकारी यांच्यासाठी सुमारे शंभर अल्प कालावधीचे कार्यकारी / व्यवस्थापन विकास कार्यक्रम आयोजित करते. भारतीय प्रशासकीय सेवा (आयएएस), भारतीय वन सेवा (आयएफएस) आणि राष्ट्रीय सहकारी विकास महामंडळ (एनसीडीसी), इंडियन फार्मर्स फर्टिलायझर को-ऑपरेटिव्ह लिमिटेड (इफको), कृषक भारती सहकारी संस्था (लीबीसीओ) आणि लीबीसीओ (लीबीसीओ) यांसारख्या राष्ट्रीय स्तरावरील सहकारी संस्थांचे अध्यक्ष आणि व्यवस्थापकीय संचालक यांच्या प्रायोजित अधिकाऱ्यांसाठीही अभिमुखता प्रशिक्षण कार्यक्रम आयोजित केले जातात. सहकारी बँका आणि इतर सहकारी संस्था, स्वयंसेवी संस्था इ. आणि त्यांच्या प्रशिक्षण गरजा पूर्ण करण्यासाठी वापरकर्ता संस्थांच्या विनंतीनुसार प्रशिक्षण कार्यक्रम देखील आयोजित करतात. संस्था प्रायोजित गरजेवर आधारित कार्यक्रम आणि ऑन द स्पॉट प्रोग्राम स्वतः किंवा सहयोगी व्यवस्थेद्वारे हाती घेते.

धनंजयराव गाडगीळ इन्स्टिट्यूट ऑफ कोऑपरेटिव्ह मॅनेजमेंट

धनंजयराव गाडगीळ इन्स्टिट्यूट ऑफ कोऑपरेटिव्ह मॅनेजमेंट, नागपूरची स्थापना 1972 मध्ये महाराष्ट्र राज्यातील सहकारी संस्था आणि सहकार विभागामध्ये काम करणाऱ्या कर्मचाऱ्यांच्या प्रशिक्षणाची आवश्यकता पूर्ण करण्यासाठी करण्यात आली. राष्ट्रीय सहकारी प्रशिक्षण परिषद (एनसीयूआय), नवी दिल्ली यांच्या प्रशासकीय छत्राखाली व्हॅम्निकॉम नावाची राष्ट्रीय स्तरावरील संस्था, सहकारी व्यवस्थापनाच्या पाच प्रादेशिक संस्था आणि सहकारी व्यवस्थापनाच्या चौदा संस्था कार्यरत आहेत. हे भारत सरकार, कृषी आणि सहकार मंत्रालय, नवी दिल्ली यांच्या संस्थेत पूर्णपणे अनुदान आहे. नॅशनल कोऑपरेटिव्ह युनियन ऑफ इंडिया ही संपूर्ण भारतीय सहकारी चळवळीचे प्रतिनिधित्व करणारी सर्वोच्च सहकारी संस्था आहे.